รากศัพท์ของนิพพาน

“นิพพานเป็นจุดมุ่งหมายสูงสุดของพุทธศาสนิกชน” ข้อความดังกล่าว ก็ดูง่ายๆ ไม่สลับซับซ้อน  เมื่อนิพพานเป็นจุดมุ่งหมายสูงสุดของเรา เรามุ่งหน้าไปนิพพานกัน ก็แค่นั้น ง่ายๆ ไม่เห็นจะยากเย็นอะไรเลย

แต่ในความเป็นจริง มันไม่ได้เป็นอย่างนั้น  มันไม่ได้ง่ายอย่างนั้น 

ผมเองเป็นครูสอนวิชาภาษาไทย เรียนจบ ค.บ. วิชาเอกภาษาไทย วิชาโทภาษาอังกฤษ  เรียนจบปริญญาโทสาขาวิชาภาษาศาสตร์  สอนภาษาไทยมาเกือบตลอดชีวิต

ผมโต้แย้งถกเถียง และอ่านหนังสือที่เกี่ยวกับนิพพานมาไม่รู้เท่าไหร่ต่อเท่าไหร่  คุณผู้อ่านจะเชื่อหรือไม่ว่า

ผมหาความหมายที่เป็น “รากศัพท์” ของนิพพานได้ยากมาก  

รากศัพท์ของ “นิพพาน” ดูราวกับว่าเป็นสิ่งที่ควรปกปิด ไม่ควรให้ใครรู้ใครเห็น  แม้กระทั่งในปัจจุบันก็ยังเป็นอย่างนั้นอยู่

ขอให้ผู้อ่านไปพิสูจน์เองว่า ในหนังสือที่เกี่ยวกับนิพพานนั้น มีหนังสือเล่มใดที่อธิบาย “รากศัพท์” ของนิพพานอย่างกระจ่างแจ้งบ้าง

เท่าที่อ่านหนังสือมาหลายร้อยหลายพันเล่ม ผมพบว่า มีเพียงเล่มหรือสองเล่มเท่านั้น ที่อธิบายความหมายที่เป็นรากศัพท์ของนิพพาน

วิกีพิเดีย สารานุกรมเสรี ได้นำความหมายนั้นมาเผยแพร่ ไว้ดังนี้  

นิพพาน หมายถึง สภาพที่ดับกิเลสและกองทุกข์แล้ว ภาวะที่เป็นสุขสูงสุด เพราะไร้ทุกข์ เป็นอิสรภาพสมบูรณ์ "นิพพาน" จากบาลี Nibbāna निब्बान ประกอบด้วยศัพท์ นิ (ออกไป, หมดไป, ไม่มี) + วานะ (พัดไป, ร้อยรัด) รวมเข้าด้วยกันแปลว่า ไม่มีการพัดไป ไม่มีสิ่งร้อยรัด คำว่า "วานะ" เป็นชื่อเรียก กิเลสตัณหา กล่าวโดยสรุป นิพพานคือการไม่มีกิเลสตัณหาที่จะร้อยรัดพัดกระพือให้กระวนกระวายใจ อันเป็นจุดหมายสูงสุดของพระพุทธศาสนา

นี่คือ ความหมายตรงๆ จากรากศัพท์ของคำว่า “นิพพาน”

นิ	วานะ	นิ+วานะ = นิพพาน
ออกไป หมดไป	พัดไป ร้อยรัด	ไม่มีการพัดไป ไม่มีสิ่งร้อยรัด

ดังนั้น เมื่อพิจารณาเรื่องความหมายของนิพพานแล้ว ท่านผู้อ่านควรจะไตร่ตรองให้ดีว่า ควรจะเชื่อใคร เพราะ การแปลความหมายของ “นิพพาน” นั้น  มีหลายรูปแบบ

- แปลแบบหมกเม็ด

- แปลแบบมั่ว

- แปลแบบรักษาหน้า

- แปลแบบเพี้ยนๆ

ขอยกตัวอย่างจากคำค้นใน google ดังนี้

1) วิชาพระพุทธศาสนา ม. 6 หน่วยที่ 5 หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา หัวข้อ หลักธรรมต่างๆ ที่สอดคล้องกับหลักอริยสัจ 4 ให้ความหมายไว้ ดังนี้

นิพพานคือ ความสิ้นราคะ สิ้นโทสะ และสิ้นโมหะ ผู้บรรลุนิพพานถือว่าเป็นผู้สิ้นกิเลสอย่างสิ้นเชิงมีความหลุดพ้น เป็นอิสระ และมีความสุขอย่างแท้จริง  ในระดับคนธรรมดาหากเข้าใจนิพพาน ก็สามารถที่จะดำเนินชีวิตที่ดีงามได้ และมีความสงบสุขได้เช่นกัน

ความหมายนี้ ถือว่าพอรับได้

ทันตแพทย์ สม สุจีรา ให้ความหมายของคำว่านิพพานไว้ในหนังสือ ไอน์สไตน์ พบ พระพุทธเจ้าเห็น (หน้า 46) ดังนี้

นิพพาน คือ ความว่างอย่างยิ่ง ในธรรมชาติ แสงและเวลาทำให้มีการเกิดขึ้น ตั้งอยู่ และดับไป ถ้าไม่มีแสงก็ไม่มีเวลา เพราะเวลาสัมพัทธ์กับแสง แสงเป็นตัวต้นกำเนิดของเมแทบอลิซึมทั้งปวง เช่นทำให้เซลล์เราแก่ลง จึงเกิดเวลา เกิดอดีต อนาคต มีอนิจจัง ทุกขัง เกิดปฎิจจสมุปบาท อิทัปปัจจยตา ฯลฯ

ความหมายนี้ เริ่มออกทะเลแล้ว  นิพพานจะไป “ว่างอย่างยิ่ง” ได้อย่างไร แล้วไปเกี่ยวกับแสงกับเวลาได้อย่างไรก็ไม่ทราบ

บ้านมหา ดอดคอม ได้ตอบกระทูที่ว่า นิพพานคืออะไร? ไว้ดังนี้

นิพพาน มีคำแปลได้หลายแบบ เช่น แปลว่า ความดับ คือ ดับกิเลส ดับทุกข์  แปลว่า ความพ้น คือ พ้นทุกข์พ้นจากภพสาม นิพพาน โดยความหมาย หมายได้ ๒ นัยยะใหญ่ๆ คือ ๑.หมายถึง สภาพจิตที่หมดกิเลสแล้ว ๒.หมายถึง สถานที่ที่ผู้หมดกิเลสแล้ว ไปเสวยสุขอันเป็นอมตะอยู่ ณ ที่นั้นๆ นิพพาน เป็นที่ซึ่งความทุกข์ทั้งหลายเข้าไปไม่ถึง อยู่พ้นกฎของไตรลักษณ์ ไม่มีการเวียนว่ายตายเกิด ไม่มีแก่ เจ็บ ตาย ทุกอย่างเป็นสุขัง เป็นนิจจัง เป็นอัตตา เป็นตัวตนที่แท้จริง บังคับบัญชาได้ เที่ยงแท้แน่นอนไม่มีการเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นด้วยอำนาจการปฏิบัติธรรม มีพระพุทธพจน์ที่กล่าวถึงนิพพานไว้หลายครั้ง อาทิ นิพฺพานํ ปรมํ สุญฺญํ นิพพานสูญอย่างยิ่ง คือ สูญกิเลส สูญทุกข์ นิพฺพานํ ปรมํ สุขํ นิพพานสุขอย่างยิ่ง ทหารเมื่ออยู่ในหลุมหลบภัย ย่อมปลอดภัยจากอาวุธร้ายของศัตรูฉันใดผู้ที่มีใจจรดนิ่งอยู่ในพระนิพพาน ก็ย่อมปลอดภัยจากทุกข์ทั้งปวงฉันนั้น

ความหมายนี้ก็พอรับได้ แต่ปัญหาก็คือ ดูเหมือนว่า คนที่เขียนประเด็นเกี่ยวกับนิพพานนั้น ไม่ได้คำนึงถึงว่า “นิพพานที่ท่านเขียนถึงนั้น คืออะไร”

คำที่เกี่ยวข้องกับศัพท์ว่า “นิพพาน” นั้นมี 3 คำในวิชาธรรมกายคือ

1) อายตนะนิพพาน

2) พระนิพพาน

3) นิพพาน

ดังนั้น ความหมายของนิพพานที่ยกไปเป็นตัวอย่างนั้น  ผู้เขียนจะรู้หรือไม่ว่า ท่านหมายถึงอะไร